Πώς είναι το σχήμα της ευλογούσης χειρός, ποιά έννοια έχει και τί συμβολίζει το χέρι του Ιερέα που ευλογεί;


Επιμέλεια της Σοφίας Ντρέκου

Περιεχόμενα:
• Πώς είναι το σχήμα της ευλογούσης χειρός και ποίαν έννοιαν έχει αυτή
• Τί συμβολίζει το χέρι του Ιερέα που ευλογεί;
• Τρόπος ευλογίας του λειτουργού

Φωτίου Κόντογλου: Πώς είναι το σχήμα της
ευλογούσης χειρός και ποία έννοια έχει αυτή


«Ὂταν ποιῆς εὐλογοῦσαν χεῖρα, μή σμίγης ὁμοῦ τούς τρεῖς δακτύλους, καθώς τινες ἀμαθεῖς ποιοῦσιν, ἀλλά μόνον τον μέγαν δάκτυλον μέ τόν παράμεσον.

Διότι ο ὂρθιος δάκτυλος, ὁ λεγόμενος δείκτης, καί τό λύγισμα τοῦ μέσου δακτύλου, το IC ἢτοι τό IHCOYC σημαίνουσι, ἢγουν ὁ ὀρθός το Ι καί ὁ καμπύλος το C.

Ὁ δέ μέγας δάκτυλος, ἢ ἀντίχειρ, καί ὁ παράμεσος, ἑνούμενοι ἀλλήλοις χιαστῶ τῶ τρόπω, τό στοιχεῖον Χ εἰκονίζουσι.

Τό δέ λύγισμα τοῦ μικροῦ δακτύλου, τό στοιχεῖον C σχεδιάζει.

Καί ὃλη ἡ χείρ τάς λέξεις IC XC ἢγουν Ἰησοῦς Χριστός σχηματίζει. Οὓτω, ὡς φαίνεται, ὑπό τοῦ Δημιουργοῦ οἱ Δάκτυλοι τῆς ἀνθρωπίνης χειρός ἐπλάσθησαν, ἳνα τό ὂνομα τοῦ Κυρίου φανερώνωσιν.»[1]

Φώτης Κόντογλου (πραγματικό όνομα Φώτιος Αποστολέλης: Αϊβαλί Μικράς Ασίας, 8 Νοεμβρίου 1895 – Αθήνα, 13 Ιουλίου 1965) ήταν έλληνας λογοτέχνης και ζωγράφος.

Τί συμβολίζει το χέρι του ιερέα που ευλογεί;
Με αυτόν τον τρόπο ο Ιησούς ευλογούσε την ημέρα της αναλήψεως Του. «Kαι αφού σήκωσε τα χέρια του, τους ευλόγησε. (Λουκά 24,50) και ευλογώντας τους, εχωρίσθηκε απ’ αυτούς και εφέρετο πρός τα πάνω, στον ουρανό μέχρι που τον έχασαν από τα μάτια τους. Αυτή η ευλογία είναι πια η αρχή της Πεντηκοστής. Ο Κύριος ανέρχεται για να μας στείλει το παράκλητο Πνεύμα, όπως λέγει το τροπάριο της εορτής: «Ανυψώθηκες στη δόξα, Χριστέ Θεέ μας, αφού χαροποίησες τους μαθητές σου με την επαγγελία του Αγίου Πνεύματος και βεβαιώθηκαν από την ευλογία σου». Με τον ίδιο τρόπο από τότε και κάθε κληρικός με το δεξί του χέρι, ευλογεί το ποίμνιο του.

Δυο πνευματικές ερμηνείες υπάρχουν για τον συμβολισμό του χεριού:

Η πρώτη λέει, ότι έτσι, το χέρι σχηματίζει την φράση «Ιησούς Χριστός Σωτήρ». Το μικρό δάχτυλο παρομοιάζει το «ιώτα» – την λέξη Ιησούς. Ο δείκτης με τον μέσο «χιαστί» το γράμμα «Χ» την λέξη Χριστός και ο παράμεσος με τον αντίχειρα το μικρό «σ» (σίγμα) που δηλώνει την λέξη Σωτήρ.

Η δεύτερη λέει, ότι έτσι, το χέρι σχηματίζει την φράση «Ιησούς Χριστός Νικά«. Το μικρό δάχτυλο παρομοιάζει το «ιώτα» – την λέξη Ιησούς. Ο παράμεσος με τον αντίχειρα το γράμμα «χ» την λέξη Χριστός και ο δείκτης με τον μέσο, το μικρό «ν» που σημαίνει Νικά.[2]

Τρόπος ευλογίας του λειτουργού

Όταν ευλογεί, λοιπόν, ο λειτουργός με το «Εἰρήνη πᾶσι», «Ἡ χάρις τοῦ Κυρίου ἡμῶν Χριστοῦ», «Καί ἔσται τά ἐλέη τοῦ μεγάλου Θεοῦ», «Εὐλογία Κυρίου καί ἔλεος αὐτοῦ ἔλθει ἐφ’ ὑμᾶς» κ.λπ., καλό είναι να έχουμε υπόψη μας τα εξής:

α) Ο ιερέας ευλογεί πάντοτε με το χέρι. Ούτε με τον σταυρό, ούτε με τον «αέρα». Μόνο ο Αρχιερέας, επίσκοπος ευλογεί με τον σταυρό.

β) Η σταυροειδής ευλογία του Αρχιερέα, δίνεται από την αρχή με τον αντίχειρα διασταυρωμένο με τον παράμεσο δάκτυλο. Ο σχηματισμός του σημείου του σταυρού με ολόκληρη την παλάμη (με τα δάκτυλα ενωμένα) και την ένωση του αντίχειρα με τον παράμεσο δάκτυλο προς το τέλος της ευλογίας, είναι εσφαλμένος.

γ) Όταν ο λειτουργός ευλογεί το λαό, το χέρι του, πιο σωστό είναι, να μην υπερβαίνει το ύψος του μετώπου του, κάτι το οποίο οι παλαιοί ιερείς θεωρούσαν δείγμα υπερηφανίας και άκοσμο, αλλά και να μη γίνεται και μεγάλη κίνηση κατά τη διάρκεια της σταυροειδούς ευλογίας.[3]

Οι ευλογίες του ιερέα
Σε όλες τις ακολουθίες απευθύνονται από τον λειτουργό – ιερέα ή αρχιερέα – ασπασμοί ή ευλογίες προς τον λαό, με τις οποίες διατυπώνεται κάποια ευχή (ευλογία). Αυτές συνοδεύονται συνήθως και από μία συγκεκριμένη χειρονομία, η οποία καλείται «σφράγιση» και συνίσταται στη χάραξη του σημείου του Σταυρού υπεράνω των ευλογουμένων, με το δεξί χέρι και τα δάκτυλα διατεταγμένα κατά συγκεκριμένο τρόπο.

Η πιο συνηθισμένη ευλογία είναι το «Ειρήνη πάσι» στο τέλος του εσπερινού και του όρθρου και στη Θεία Λειτουργία πριν την ανάγνωση του Ευαγγελίου, μετά τα Πληρωτικά και πριν από τη Θεία Κοινωνία. Την ευλογία αυτή απευθύνει ο ιερέας και στον αναγνώστη μετά την ανάγνωση του Αποστόλου ή τον διάκονο μετά την ανάγνωση του Ευαγγελίου.

Για την εν λόγω ευλογία-χειρονομία του ιερέα υπάρχουν δύο διατάξεις των δακτύλων.

Στην πρώτη ο ιερέας σχηματίζει τα γράμματα Ι και C για τη λέξη «IHΣOYC» και ταυτόχρονα τα γράμματα Χ και C για τη λέξη «ΧΡΙCΤΟC»: ο δείκτης κρατείται όρθιος και σχηματίζει το I, ο μέσος δάκτυλος κεκαμμένος το C, ο αντίχειρας διασταυρωμένος με τον παράμεσο δάκτυλο σχηματίζει το Χ και ο μικρός κεκαμμένος το C. 


Στη δεύτερη ο ιερέας σχηματίζει τα γράμματα Ι, Χ και Ν για τη φράση «ΙΗΣΟΥΣ ΧΡΙΣΤΟΣ ΝΙΚΑ»: ο μικρός δάκτυλος κρατείται τεντωμένος υποδηλώνοντας το Ι, ο παράμεσος διασταυρωμένος με τον αντίχειρα σχηματίζουν το Χ και τα υπόλοιπα δύο δάκτυλα μαζί με τον αντίχειρα σχηματίζουν το Ν.


Κατ’ αυτόν τον τρόπο γίνεται και η σφράγιση του θυμιάματος, του ύδατος της βαπτίσεως ή του αγιασμού, των Τιμίων Δώρων στη Θεία Ευχαριστία κλπ. Ο σχηματισμός του σημείου του Σταυρού με ολόκληρη την παλάμη (με τα δάκτυλα ενωμένα) και τον σχηματισμό των μονογραμμάτων προς το τέλος της ευλογίας πρέπει να αποφεύγεται, διότι παραποιεί τα ανωτέρω.

Κατά τη διάρκεια του μυστηρίου της Θείας Ευχαριστίας ο λειτουργός ευλογεί το εκκλησίασμα:
  • Πριν από την ανάγνωση τού Ευαγγελίου («Ειρήνη πάσι»).
  • Μετά τα Πληρωτικά («Ειρήνη πάσι»).
  • Με την Αποστολική Ευλογία. «Η χάρις τού Κυρίου ημών Ιησού Χριστού…».
  • Στο τέλος της αγίας Αναφοράς, με τη δεύτερη Αποστολική Ευλογία «Και έσται τα ελέη του μεγάλου Θεού…».
  • Μετά το «Πάτερ ημών…» («Ειρήνη πάσι»).
  • Μετά τη Θεία Κοινωνία λέγοντας: «Σώσον, ο Θεός, τον λαόν σου και ευλόγησον την κληρονομίαν σου».
  • Αμέσως μετά, όταν για τελευταία φορά ο Λειτουργός εμφανίζει τον Χριστό με το Αγιο Ποτήριο στην Ωραία Πύλη σταυρώνοντάς μας και λέγοντας «…Πάντοτε νυν και αεί και εις τούς αιώνας των αιώνων».
  • Προ της απολύσεως λέγοντας «Ευλογία Κυρίου και έλεος αυτού έλθει εφ’ υμάς».
  • Όταν μας δίδει το αντίδωρο λέγοντας, «Ευλογία Κυρίου και έλεος έλθει επί σε» (ή εφ' υμάς).

Υπάρχουν και οι δύο προσωπικές ευλογίες: «Ειρήνη σοι τω αναγινώσκοντι» για τον αναγνώστη του Αποστόλου και «Ειρήνη σοι τω Ευαγγελιζομένω» για το διάκονο που διάβασε το Ευαγγέλιο.

Σε όλες αυτές τις περιπτώσεις ο λειτουργός εξέρχεται στην Ωραία Πύλη, μάς ατενίζει και μάς παρέχει την ευλογία του, πού στην ουσία είναι ευλογία Θεού.[4]

Παραπομπές
1. Πώς είναι το σχήμα της ευλογούσης χειρός » Φώτης Κόντογλου
2. «Τί συμβολίζει το χέρι του Ιερέα που ευλογεί;» orthodoxanswers.gr
3. απόσπασμα από το θέμα: Δ' ΙΕΡΑΤΙΚΗ ΣΥΝΑΞΗ - «Ἡ θεία Λειτουργία» www.imns.gr
4. Οι ευλογίες του ιερέα » Πρ. Γ. Κουγιουμτζόγλου: «Λατρευτικό Εγχειρίδιο», Εκδόσεις «Συναξάρι», 1999
5. Πηγή: www.sophia-ntrekou.gr | Αέναη επΑνάσταση  

Δείτε σχετικά: