Ένας Μποέμ Κοσμοκαλόγερος ο Παπαδιαμάντης - Εγώ ασχολούμαι με το Ωραίον


Ένας μποέμ κοσμοκαλόγερος.

Επιμέλεια Σοφία Ντρέκου

Στην εποχή του, όταν ρωτήθηκε για τη σύγκρουση στο γλωσσικό ανάμεσα στους δημοτικιστές και καθαρευουσιάνους, ο Παπαδιαμάντης απάντησε: «Εγώ ασχολούμαι με το Ωραίον!». Δηλαδή, με το Κάλλος, την Ομορφιά, την ομορφιά της Φύσης, την ομορφιά της Γλώσσας, την ομορφιά των Ανθρώπων, την ομορφιά του Θεού.

O Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης υπήρξε μια ξεχωριστή, προσωπικότητα της νεότερης Ελλάδας με τόσο πολλές όψεις που ακόμη τον ανακαλύπτουμε. Έζησε μόνος, απένταρος, πιστός στην τέχνη, αδιάφορος για τα χρήματα και την κοινωνική ένταξη, μοίρασε τη ζωή ανάμεσα στα καπηλειά και στις εκκλησίες, σχεδόν ρακένδυτος, υπήρξε πάντα ένας αποσυνάγωγος τεχνίτης της γλώσσας και της αφήγησης. Ένας Έλληνας μποέμ.

Στο σύντομο βιογραφικό που έφτιαξε ο ίδιος ο πεζογράφος για τον εαυτό του κατά παράκληση του φίλου του Γιάννη Βλαχογιάννη (1867-1945) αναφέρει ότι:

«Εγεννήθην εν Σκιάθω τη 4η Μαρτίου 1851. Εβγήκα από το Ελληνικόν Σχολείον εις τα 1863, αλλά μόνον τω 1867 εστάλην εις το Γυμνάσιον Χαλκίδος, όπου ήκουσα την Α. και Β. τάξιν. Τη Γ. εμαθήτευσα εις Πειραιά, είτε διέκοψα τας σπουδάς μου και έμεινα εις την πατρίδα. Κατά τον Ιούλιο του 1872 επήγα εις το Αγιον Ορος χάριν προσκυνήσεως, όπου έμεινα ολίγους μήνας. Τω 1873 ήλθα εις Αθήνας και εφοίτησα εις την Δ. του Βαρβακείου. Τω 1974 ενεγράφην εις την Φιλοσοφικήν Σχολήν όπου ήκουσα κατ' εκλογήν ολίγα μαθήματα φιλολογικά, κατ' ιδίαν δε ησχολούμην εις τας ξένας γλώσσας».

Γεννήθηκε στις 4 Μαρτίου 1851 σε ένα νησί που φημίζεται για τη φυσική καλλονή του και τους ψαράδες του, τη Σκιάθο. Ήταν το τέταρτο παιδί του ζεύγους Αδαμαντίου και Γκιουλιώς (Αγγελικής) Εμμανουήλ. Το επώνυμο Παπαδιαμάντης προέρχεται από το όνομα του πατέρα του που ήταν και παπάς.

Τα παιδικά του χρόνια ήταν ανέμελα στο νησί και θα τα ανακαλέσει πολλές φορές νοσταλγικά στα κείμενά του. Ως το 1860 φοίτησε στο δημοτικό σχολείο Σκιάθου, όπου έμαθε τα βασικά- ανάγνωση, γραφή, μαθηματικά-, του άρεσε όμως, από ό,τι λένε, πιο πολύ να ζωγραφίζει.

Στα παιχνίδια του είχε συντροφιά ανάμεσα στους άλλους τον ξάδελφό του, μετέπειτα καλό συγγραφέα Αλέξανδρο Μωραϊτίδη και τον Νικόλαο Διανέλλο, μετέπειτα μοναχό Νήφωνα, ο οποίος θα είναι για χρόνια ο «κολλητός» του. Θα πάνε μαζί στο Άγιον Όρος, θα κατοικήσουν (μέχρι παρεξηγήσεως) για λίγο στο ίδιο διαμέρισμα, ώσπου ο Νήφωνας να παντρευτεί και να φύγει για να μείνει στο Χαρβάτι. 


Άνθρωπος των καπηλειών και των τρωγλών

Ο πατέρας του θα τον στείλει στην Αθήνα για να σπουδάσει Θεολογία, αλλά αυτός θα κάνει στροφή την τελευταία στιγμή και θα γραφτεί στη Φιλοσοφική Σχολή του Πανεπιστημίου Αθηνών. Θα απογοητευθεί γρήγορα από το στείρο κλίμα και θα τα παρατήσει. Μελετά μόνος του αγγλικά και γαλλικά και παραδίδει μαθήματα. Φυτοζωεί κυριολεκτικά.

Το 1878 γνωρίζεται με τον εκδότη της «Ακρόπολης» Βλάση Γαβριηλίδη που θα τον παρακινήσει να δημοσιεύσει το πρώτο του μυθιστόρημα με τίτλο «Η μετανάστις» στην εφημερίδα «Νεολόγος» Κωνσταντινουπόλεως. Θα ακολουθήσει το 1882 το δεύτερο μυθιστόρημά του με τίτλο «Οι έμποροι των εθνών» δημοσιευμένο στο «Μη χάνεσαι». 

Δημοσιεύει συνεχώς, γίνεται πια γνωστός στους λογοτεχνικούς κύκλους, αν και αποφεύγει να συγχρωτίζεται με αυτούς. Όσο ζούσε δεν είδε ποτέ δημοσιευμένο δικό του βιβλίο, αλλά αυτό δεν εμπόδισε το έργο του να αποτελεί τη βασικότερη παρακαταθήκη για τους Έλληνες πεζογράφους: Δ. Χατζής, Γ. Ιωάννου, Αλ. Κοτζιάς, Χρ. Μηλιώνης, Η. Χ. Παπαδημητρακόπουλος, Θ. Βαλτινός, Μένης Κουμανταρέας.

Είναι μια γραφική φιγούρα της Αθήνας. Ο συγκαιρινός του Μιλτιάδης Μαλακάσης τον περιγράφει ως «μια σιλουέτα με ακατάστατα γενάκια, απεριποίητη περιβολή, λασπωμένα ή κατασκονισμένα υποδήματα, ξεθωριασμένο ημίψηλο, με μια παπαδίστικη κάννα με ασημένια λαβή, μαύρο κορδόνι γύρω από μια ασιδέρωτη λουρίδα, ένα είδος κολάρου, συγκρατώντας με τα χέρια του ένα πανωφόρι που του έπεφτε λίγο μεγάλο», το οποίο ήταν γνωστό ότι του το είχε στείλει από το Λονδίνο ο Αλέξανδρος Πάλλης.

Ο Δ. Χατζόπουλος τον χαρακτηρίζει ιδιόρρυθμο, εκκεντρικό, μποέμ, άνθρωπο των καπηλειών και των τρωγλών, και τον παρομοιάζει με τον φιλόσοφο Μένιππο, τον πνευματώδη Λουκιανό, τον παρατηρητικό Ντίκενς, τον ψυχολόγο Τουργκένιεφ. Ο ίδιος όταν το μάθει θα πει: «Δεν μοιάζω με κανέναν, είμαι ο εαυτός μου». Συχνάζει στο μπακάλικο του Καχριμάνη στου Ψυρρή, αλλά και στη μικρή εκκλησία του Αγίου Ελισαίου, όπου ψάλλει μαζί με τον ξάδελφό του Αλέξανδρο Μωραϊτίδη.


Το 1906 αρχίζει να συχνάζει στη Δεξαμενή Κολωνακίου. Κάθεται στο πιο φτηνό από τα δύο καφενεία, αυτό του Μπαρμπα-Γιάννη, όπου ο καφές είχε μία δεκάρα. Αγοραφοβικός, μακριά από όλους τους πελάτες, σταύρωνε τα χέρια στο στήθος, έγερνε το κεφάλι και ονειροπολούσε. Εκεί τον φωτογράφισε ο Παύλος Νιρβάνας, σε αυτή τη φωτογραφία που τον έχουμε ως σήμερα.

Γράφει και μεταφράζει συνέχεια για να μπορεί να ζει. Το 1909 θα γυρίσει στο νησί του. Θα αρρωστήσει και θα πεθάνει το βράδυ της 2ας προς 3η Ιανουαρίου 1911. Έζησε μοναχικός, ανέραστος, πάσχων. 


Η διαμάχη για το έργο του

Ο Παπαδιαμάντης, αν και οι παλαιότεροι κριτικοί (Παλαμάς, Ξενόπουλος κ.ά.) θα εξυμνήσουν το έργο του, δεν θα τύχει της ίδιας αποδοχής από τους νεότερους. Η σχολή των Κ.Θ. Δημαρά και Π. Μουλλά θα μειώσει την αξία του, καθώς θα θεωρήσει ότι πρόκειται για λαογραφικά ηθικά κείμενα χωρίς ιδιαίτερη λογοτεχνική αξία, ενώ του προσάπτει προχειρότητα και αναχρονιστικές τάσεις στη γλώσσα. Από την άλλη σκοπιά, οι αμύντορες της Ορθοδοξίας τον θεωρούν εκπρόσωπό τους, μη αναγνωρίζοντας καμία άλλη πτυχή στο έργο του. 

Η γλώσσα του Παπαδιαμάντη δίχασε επίσης την κριτική. Ο Κ. Χατζόπουλος και ο Α. Τερζάκης τη βρήκαν σχολαστική και προβληματική, ενώ τη θαύμασαν ο Τ. Άγρας, ο Ελύτης, ο Ζ. Λορεντζάτος κ.ά. Νεότεροι μελετητές αλλά και συγγραφείς που τον αγαπούν έχουν αναδείξει πλείστες όσες όψεις του συγγραφέα. Ανέδειξαν τον κοινωνικό Παπαδιαμάντη, αυτόν που στηλιτεύει την αδικία, τους πολιτικάντηδες, την παραδοσιακή θέση της γυναίκας που την «πουλάνε» μέσω του γάμου, είναι υπέρ του πολιτικού γάμου κ.ά. 

Τον χιουμορίστα Παπαδιαμάντη, με την ειρωνεία και τον σαρκασμό για να υποβάλλει σε οξύτατη κριτική πολλές καταστάσεις της εποχής. Τον ερωτικό Παπαδιαμάντη, με τις ποιητικές, αισθησιακές εικόνες των αβάσταχτων ερώτων. Τον ποιητή Παπαδιαμάντη, με τη μαγεία των λέξεων και των φράσεων που χρησιμοποιεί. 

Ελπίζουμε ότι εφέτος γιορτάζοντας τα 100 χρόνια από τον θάνατό του θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε τον Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη ολόπλευρα, να γοητευτούμε από τα κείμενά του, να τον τοποθετήσουμε ολόπλευρα στη λογοτεχνική εικόνα της χώρας μας.

Αλέξανδρος Παπαδιαμάντης: Ένας μποέμ κοσμοκαλόγερος. 100 χρόνια από τον θάνατο και 160 από τη γέννηση του. Δημοσίευση: 03/01/2011, Εφημερίδα «Το Βήμα».

Αφιέρωμα στον κυρ-Αλέξανδρο Παπαδιαμάντη διαβάζετε εδώ:
www.sophia-ntrekou.gr/2017/01/alexandros-papadiamantis1851-1911


Βίντεο ντοκιμαντέρ: Αλέξ. Παπαδιαμάντης:
«Εγώ ασχολούμαι με το ωραίον»


Να παρακολουθήσουμε κι ένα βίντεο για την προσωπικότητα του Αλ. Παπαδιαμάντη, το οποίο το θεωρούμε ένα από τα καλύτερα για την βιογραφία του από την εξαιρετική και αγαπημένη εκπομπή «Παρασκήνιο» η οποία συμμετέχει στην επέτειο των 100 χρόνων από τον θάνατο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη με μία ταινία αφιέρωμα στον μεγάλο Σκιαθίτη. Η εκπομπή εστιάζεται περισσότερο πάνω στην προσωπικότητα του συγγραφέα, μια προσωπικότητα αντιφατική, ιδιόμορφη, δύσκολη και μυστική.

Γιατί, τι άλλο είναι το ταλέντο, όπως είπε ο Γιώργος Xειμωνάς, παρά μία τεράστια προσωπικότητα; Και ο Παπαδιαμάντης, ως πρόσωπο, «μάγεψε» τους ανθρώπους που τον γνώρισαν από κοντά, όσο και τους μεταγενέστερους που τον γνώρισαν με την γραφή του. Η εκπομπή «παρακολουθεί» τα βήματά του στην Αθήνα και την Σκιάθο, από μία ολονυχτία στη μνήμη του στο εκκλησάκι του Άγιο Ελισαίου στο Μοναστηράκι όπου έψελνε, μέχρι το έρημο κάστρο της Σκιάθου.

Συναντάει ανθρώπους που συνδέονται μαζί του, είτε ως απόγονοι των ηρώων του, είτε ως μελετητές του, είτε ως φύλακες της κληρονομιάς του στην Σκιάθο. Και τέλος παρουσιάζει τον ίδιο, με το πρόσωπο του ηθοποιού Ντίνου Μακρή, αυτοβιογραφούμενο μέσα από τα λεγόμενα του και τα διηγήματα του. Τον άνθρωπο Παπαδιαμάντη που έζησε ενάντια στο ρεύμα της εποχής του και που δεν ήθελε παρά να «ομοιάζει μόνο με τον εαυτόν του» και να «ασχολείται με το Ωραίον».

Καλή θέαση.
www.sophia-ntrekou.gr


Βίντεο: Ο κοσμοκαλόγερος Παπαδιαμάντης: Το ερωτικό στοιχείο είναι διάχυτο στο έργο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, αλλά μ’ έναν τρόπο υπαινικτικό, μυστικό, κουμπωμένο, ενοχικό, θαρρείς κλεισμένο μέσα σε θρησκευτικό κουβούκλιο που δεν το αφήνει να ξεσπάσει και να ολοκληρωθεί.









Το Σκοτεινό Τρυγόνι: Σειρά εκπομπών εσωτερικής παραγωγής της ΕΡΤ για τα εκατό χρόνια από το θάνατο του κορυφαίου Έλληνα πεζογράφου Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη (3.1.1911 - 3.1.2011). «Μάννα μου, εγώ 'μαι τ' άμοιρο, το σκοτεινό τρυγόνι,όπου το δέρνει ο άνεμος, βροχή που το πληγώνει», είναι οι δύο πρώτοι στίχοι από το νεανικό ποίημα του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη «Προς την Μητέρα μου», γραμμένο πίσω από ένα γράμμα του, το 1874. Η τέταρτη στροφή του ίδιου ποιήματος βρίσκεται και στο μυθιστόρημά του «Η Φόνισσα». 

Επεισόδιο: 20. Ο κοσμοκαλόγερος: Ο συγγραφέας Γιώργος Σκαμπαρδώνης, προσεγγίζει το πλούσιο έργο του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη, ως διηγηματογράφου. Το βλέμμα του Σκιαθίτη, την τεχνική του και ότι κληρονομεί στους σύγχρονους συγγραφείς. Με την διπλή ιδιότητά του ως συγγραφέας - δημοσιογράφος, φωτίζει και τη δημοσιογραφική πλευρά του Αλέξανδρου Παπαδιαμάντη. Αποσπάσματα από την "Νησί της Ουρανίτσας" τον "Φτωχό Άγιο" και "τ' αγνάντεμα", αποδίδουν ο Δημήτρης Θερμός και ο Κώστας Τσάκωνας. Σκηνοθέτης: Μένος Δελιοτζάκης. Έρευνα: Γιάννης Μπασκόζος. Παραγωγή: Τμήμα Δραματοποιημένων Προγραμμάτων ΕΡΤ.








Δεν υπάρχουν σχόλια: