Ατομική και κοινωνική συνείδηση
Γιώργος Κωμαΐτης - ψυχίατρος
Η έννοια της συνείδησης έχει ξεχωριστή θέση στην ιατρική (νευρολογία, ψυχιατρική) και στην ηθική. Στη νευρολογία σημαίνει την αντίληψη-γνώση, επαφή με τον περιβάλλοντα εξωτερικό και βιωματικό χώρο του ανθρώπου, στην ψυχιατρική, πλην των άλλων, αφορά, ως συνειδητότητα πλέον, ένα σύνολο υψηλής απαρτίωσης ψυχοπνευματικών λειτουργιών. Στην ηθική πλευρά, έναν κώδικα εσωτερικής και κοινωνικής συμπεριφοράς.
Στη φροϋδική θεωρία, συνειδητό είναι το ξεκάθαρο, γνωστό στο άτομο κομμάτι της ύπαρξής του, σε αντίθεση με το ασυνείδητο. Στο τελευταίο κυριαρχεί το «υπερεγώ», δηλαδή το όργανο των αναστολών και απαγορεύσεων που πειθαρχούν τα ένστικτα και τις τυφλές παρορμήσεις.
Τόσο σε ατομικό όσο και κοινωνικό επίπεδο, η εξέλιξη του ανθρώπου χαρακτηρίζεται από υψηλού βαθμού οργάνωση της συνειδητότητας σε σχέση με τα ζώα.
Γνωρίζουμε τις συνέπειες της άλογης ζωώδους συμπεριφοράς μας και επομένως έχουμε την ευθύνη.
Στον άνθρωπο υπάρχουν ατομικές περίοδοι παράδοσης της ψυχής στα πάθη, τις ενστικτώδεις και τυφλές ενορμήσεις.
Στην κοινωνία, αντίστοιχα, υπάρχουν ιστορικά τέτοιες περίοδοι σκοταδισμού, απανθρωπιάς, χάους και επικράτησης της σκληρότητας και παλινδρόμησης σε πρωτογονισμό και σε μορφές «εκλεπτυσμένου» κανιβαλισμού.
Το όργανο που στον άνθρωπο κρατά την ισορροπία και τον πειθαρχεί σε μία μη επιθετική και αυτοκαταστροφική συμπεριφορά, είναι το «εγώ».
Στην κοινωνία ανάλογη δράση ασκούν οι αρχές, οι αξίες, οι κοινωνικοί θεσμοί και ο φόβος της κοινωνικής απόρριψης.
Το «εγώ» αναπτύσσεται με την παίδευση του ανθρώπου, τη γονική και σχολική καθοδήγηση και την εδραίωση του συναισθήματος ευθύνης σε μας από εκείνους που είναι κοντινοί μας.
Σε ευρύτερο πλαίσιο, εκείνο που επιβάλλει την τάξη και οδηγεί στη δημιουργική κοινωνική ζωή, είναι συχνά λογικό αποτέλεσμα της καλλιέργειας του ανθρώπου, αλλά και της μεθοδευμένης από την Πολιτεία συλλογικής καθοδήγησης.
Στην εποχή μας, δυστυχώς, διανύουμε περίοδο εκφυλισμού, τόσο στην ατομική, όσο και στη συλλογική ζωή.
Τα παιδιά μεγαλώνουν μέσα στην άνεση, την υπερπροστασία, τον καταναλωτισμό. Απ’ την άλλη, με την πόλωση που υπάρχει, ζουν μέσα στην απόρριψη, τη σκληρότητα και την έλλειψη αγάπης. Και τα δύο προηγούμενα είναι ό,τι χειρότερο για την ανάπτυξη του «εγώ» και τη συγκρότηση της ψυχικής ισορροπίας και υγείας.
Οι δυτικές κοινωνίες αναπτύσσονται με τις αξίες της χλιδής, του ευδαιμονισμού και της αναζήτησης ισχύος. Από την άλλη, όπως συμβαίνει στον τρίτο κόσμο, οι άνθρωποι ζουν μέσα στη στέρηση, την εξαθλίωση και εκμετάλλευση των ισχυρών της Γης. Χάθηκε η αρμονία και το μέτρο στην ανθρωπότητα. Και η πλατωνική ρήση «το μέτρο, η ισορροπία και η αρμονία παράγουν ηθική» είναι τώρα πλέον του αναγκαίου επίκαιρη.
Όμως οι πολιτισμοί ανθίζουν πάνω στα ερείπια των σκοταδιστικών περιόδων. Η οδύνη, το τίμημα της καταστροφής, είναι βαριά.
Η δυνατότητά μας να αναστρέψουμε το σημερινό κλίμα, έχει αφεθεί στη θυσία και στην αυταπάρνηση λίγων ανθρώπων. Αυτοί είναι ο σπόρος της ελπίδας, η κιβωτός και ο εγγυητής για την άνοιξη του ανθρωποκεντρικού πολιτισμού, που ασφαλώς θα ξανάρθει.[1]
«Θεός για τους συνετούς ανθρώπους είναι η συνείδηση,
ενώ για τους μη συνετούς η ηδονή». Πλάτωνας
«Kαί γάρ ἂν τούς ἄλλους λάθῃς,
σεαυτῷ συνειδήσεις.»
Ισοκράτης «Προς Δημόνικον, 16»
Ισοκράτης «Προς Δημόνικον, 16»
Αρκετοί ήταν εκείνοι που σχολίασαν στο «Ε», με το οποίο συνεργαζόταν επί χρόνια μέσα από τη στήλη του «Ψυχοτομές», ότι «πήγε να βρει τον καλύτερό του φίλο», το ζωγράφο Γιώργο Πέρρο.
Τυπικός στη δουλειά του και ο καλύτερος στο είδος του, αναφέρουν στην εφημερίδα μας οι συνεργάτες του στο Νοσοκομείο Μυτιλήνης.
«Ο Γιώργος ήταν ο καλύτερος ψυχίατρος. Ήταν υπέρ της διαλεκτικής ψυχιατρικής και κατά των φαρμάκων, πράγμα που υπερασπιζόταν και σε άρθρα του. Φυσικά τα άρθρα του είχαν πάντα κοινωνικό περιεχόμενο και μήνυμα. Ήταν ένας “ιατροφιλόσοφος”, ο οποίος προχωρούσε τη σκέψη του πέρα από το επιφανειακό και εξέταζε τη δομή της κοινωνίας και φυσικά είχε πολύ χιούμορ», περιγράφει ο Μάκης Αξιώτης.
2 σχόλια:
Κάποιες εποχές ήμουν της ίδιας άποψης με τον κ. Κωμαϊτη, σήμερα η οπτική μου γωνία άλλαξε και το ίδιο άλλαξαν οι απόψεις και τα συμπεράσματα μου. Καταρχήν η φράση: Χάθηκε η αρμονία και το μέτρο στην ανθρωπότητα. Δεν έχει αντίκρισμα ούτε βρίσκει ισχύ διαχρονικά με την πραγματικότητα. Διότι αφήνει να εννοηθεί πως αυτό που περιγράφεται από την πρόταση ήταν ο ειδοποιός κανόνας εν τοις πράγμασι. Ποτέ όμως δεν είχε γνώρισμα της η ανθρωπότητα το κατηγόρημα της πρότασης ώστε να το έχει απολέσει στην γραμμική συνέχεια του γίγνεσθαι της. Όσο για την ακόλουθη της φράσης πλατωνική ρήση, βέβαιο είναι πως πρόκειτε για έκφραση πεποιθήσεων και όχι ερμηνεία ή περιγραφή της σύγχρονης του φιλόσοφου τάξης πραγμάτων. Χαρακτηριστικά του πολιτισμού του αναγράφονται εδώ: http://stagirefs.blogspot.de/
Γενικά δεν υιοθετώ πια την υλιστική προσέγγιση που χαρακτηριστικά αποδίδουν στον σύγχρονο άνθρωπο ως αποκλεισμένο στην ευδαιμονία της κατανάλωσης και των αξιών της χλιδής και της ανάγκης ισχύος. Ούτε προδικάζω ως εκφυλισμένα τα πεδία δράσης του σύγχρονου ανθρώπου, το ατομικό και συλλογικό, που ναι μεν ισχύουν όμως όχι ως γενικό χαρακτηριστικό μα ως περιορισμένο σε ορισμένες ειδικές πληθυσμιακές ομάδες, οι οποίες έχουν αναφορά στο περιθώριο του κοινωνικού γίγνεσθαι κατά βάση.
Ο σημερινός άνθρωπος απολαμβάνει δίχως άγχος και ανησυχία κινδύνου την διακοινωνική ειρήνη που του εξασφαλίζει ένα περιβάλλον στο οποίο δίνατε να εξασκήσει στον ανώτερο δυνατό βαθμό τις δημιουργικές του δυνάμεις. Και η οργάνωση των κοινωνιών δεν μπορεί αλλού παρά ως ραχοκοκαλιά να βασιστεί στην δημιουργικότητα που ως προνόμιο από την φύση μόνο το ανθρώπινο όν φέρει. Και έτσι αναπόφευκτα φτάνουμε στην παραγωγή. Στην εργασία. Και όλοι μαζί ο καθένας με τον τρόπο που δίνατε αλληλοσυνδιαλεγόμαστε από την παραγωγική δια της εργασίας μας δημιουργίας συνθηκών και πραγμάτων αναγκαίων της ατομικής και συλλογικής μας ικανοποίησης. Μήπως να μεταβάλλουμε την κοινωνία σε ένα απέραντο μοναστηριακό ίδρυμα;;;
Διότι εκεί μέσα, στα μοναστικά ιδρύματα, βιώνεται με απόλυτη φυσικότητα το ιδεώδες του ανθρωποκεντρικού πολιτισμού που όμως ως κοινωνικό κοσμικό φαινόμενο δεν μπορούμε να το αντιληφθούμε άλλως παρά μόνο ως ουτοπία. Ιδεαλιστικό όμως το αισθανόμενο και καθόλου απορριπτέο ως θέση.
Εδώ έφτασε στο τέλος της και κλείνω την φλυαροπεριττομπουρδοτεχνοδομολογία μου.
Πολύ σωστά αναφέρεστε κ.Πολίδη και σας ευχαριστούμε για το κατατοπιστικό σχόλιό σας.
«στα μοναστικά ιδρύματα, βιώνεται με απόλυτη φυσικότητα το ιδεώδες του ανθρωποκεντρικού πολιτισμού που όμως ως κοινωνικό κοσμικό φαινόμενο δεν μπορούμε να το αντιληφθούμε άλλως παρά μόνο ως ουτοπία. Ιδεαλιστικό όμως το αισθανόμενο και καθόλου απορριπτέο ως θέση.»
...και δική μας θέση!
Δημοσίευση σχολίου